Reprezentacja spółki jawnej

Zgodnie z prawem, ustawowymi przedstawicielami spółki jawnej są  wspólnicy, o ile nie zostali oni na mocy umowy spółki pozbawieni uprawnienia do działania w imieniu spółki. Ponadto umowa spółki może upoważnić do reprezentacji także pełnomocników – o czym szerzej piszemy w odrębnym artykule.

Zakres reprezentacji

K.s.h. bardzo szeroko określa zakres prawa wspólnika do reprezentowania spółki. Zgodnie z art. 29 ust. 2 k.s.h. uprawnienie to dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki.

Jednak w rzeczywistości prawo to doznaje kilku nielicznych ograniczeń, na mocy których uprawniony wspólnik nie może podejmować pewnych czynności. Przedstawia je poniższe wyliczenie.

• Zakaz podejmowania czynności “wymuszających” zmiany w umowie spółki

Należy zaznaczyć, że nie chodzi tu o czynności poprzez które dokonuje się zmian w umowie spółki, lecz o działania, których realizacja zmusza pozostałych wspólników do wprowadzenia zmian modyfikujących umowę spółki. Przykładowo wspólnik nie może zbyć nieruchomości należącej do spółki, jeżeli w umowie spółki wskazano tę właśnie nieruchomość jako siedzibę spółki.

• Zakaz przenoszenia prawa do reprezentacji

Wspólnik nie może ustanowić pełnomocnika o zakresie umocowania do działania w imieniu spółki tak szerokim jak jego własny. To ograniczenie jest niejako skutkiem jego nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Wspólnik może jedynie powołać pełnomocnika.

Jak założyć spółkę jawną – podstawowe informacje

• Zakaz podejmowania czynności “z samym sobą”

Generalnie wspólnik nie może zawrzeć umowy w imieniu spółki w przypadku, gdy występuje w charakterze drugiej strony albo gdy reprezentuje przy tym trzeciego wspólnika. Ograniczenie to nie znajduje zastosowania jedynie w sytuacji, gdy ze względu na treść czynności nie dojdzie do naruszenia interesów spółki.

Ograniczenie prawa reprezentacji

Na mocy art. 29 ust. 3 k.s.h nie jest dopuszczalna sytuacja, w której uprawnienie wspólnika do reprezentowania spółki zostałoby ograniczone w jakikolwiek sposób ze skutkiem wobec osób trzecich. Nie można również przyznać kompetencji do reprezentowania spółki pod warunkiem. Zatem przykładowo nieskuteczny okaże się zapis w umowie spółki, który przyznaje prawo do działania wyłącznie pod nieobecność pozostałych wspólników.

Jednak prawo nie zakazuje ustanawiania ograniczeń w łączącym wspólników stosunku wewnętrznym. Mogą oni w tym zakresie ustanowić różnego rodzaju zastrzeżenia. Mogą oni np. zakazać wspólnikowi zawierania umów powyżej oznaczonej wartości. Ewentualne dokonanie przez wspólnika czynności prawnej, co do której pozostali wspólnicy nałożyli konkretne ograniczenia jest skuteczne wobec osoby trzeciej. Działania takie są jednak podstawą do pociągnięcia wspólnika do odpowiedzialności odszkodowawczej wobec spółki lub pozbawienia go prawa reprezentowania spółki, a w skrajnych przypadkach mogą nawet prowadzić do wykluczenia go ze spółki.

Reprezentacja łączna

Możliwe jest także zamieszczenie postanowienia w umowie, zgodnie z którym kompetencja do działania w imieniu spółki przysługuje danemu wspólnikowi łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem.

Umowa spółki jawnej – co może a co musi zawierać

Wspólnicy mogą różnorako określać zasady reprezentacji łącznej w umowie spółki. Mogą zatem zobowiązać wspólnika do działania z jednym, kilkoma lub wszystkimi wspólnikami bądź prokurentami. Co więcej, mogą wprowadzić zasadę współdziałania wspólnika z innym wspólnikiem oraz prokurentem. Nie istnieje przy tym wymóg, by wszystkie oświadczenia woli łącznych reprezentantów były składane jednocześnie.

Pozbawienie prawa do reprezentacji

Istnieją dwa sposoby, by pozbawić wspólnika prawa reprezentowania spółki. Można dokonać tego albo w umowie spółki albo z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Trzeba przy tym zaznaczyć, że ważne powody wcale nie muszą wiązać się z winą wspólnika. Uzasadnieniem sądowego pozbawienia prawa reprezentacji może zatem być nie tylko rażące niedbalstwo wspólnika, ale również brak wystarczających zdolności, wynikły np. z choroby.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa – przyczyny

Niektóre z przyczyn wygaśnięcia pełnomocnictwa wynikają wprost z jego treści, inne z brzmienia przepisów ustanowionych przez ustawodawcę, a jeszcze inne z samej natury tego stosunku prawnego. W chwili gdy wygasa pełnomocnictwo, wygasa również upoważnienie do reprezentowania mocodawcy przez pełnomocnika.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa z mocy prawa

Art. 101 kodeksu cywilnego przewiduje trzy sytuacje, kiedy pełnomocnictwo wygasa z mocy prawa. Dzieje się tak w jednym z poniższych przypadków:

• gdy mocodawca oświadcza pełnomocnikowi, że odwołuje pełnomocnictwo,
• w razie śmierci mocodawcy,
• w razie śmierci pełnomocnika.

Jak powołać i co może pełnomocnik w spółce jawnej

 Wygaśnięcia pełnomocnictwa – pozakodeksowe przyczyny

Powyższe wyszczególnienie nie jest jednak wyczerpujące. Z samego charakteru instytucji pełnomocnictwa można wywieść jeszcze inne przyczyny. Także komentarze do kodeksu cywilnego wskazują dodatkowe przesłanki, kiedy to stosunek pełnomocnictwa ulega wygaśnięciu.

I tak nastąpi to wówczas, gdy:

• pełnomocnik zrzeknie się umocowania,
• upłynie termin, na jaki pełnomocnictwo zostało udzielone,
• zostanie dokonana czynność, której dotyczyło umocowanie,
• wygaśnie stosunek podstawowy, z którym pełnomocnictwo było związane (np. zostanie rozwiązana stała umowa zlecenia),
• pełnomocnik utraci zdolność do czynności prawnych.

Ponadto pełnomocnictwo wygasa, gdy pełnomocnik zostanie ograniczony w zdolności do czynności prawnych, ale tylko wówczas, gdy wynika to z treści pełnomocnictwa.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa – jaka forma?

W większości przypadków dla skutecznego wygaśnięcia pełnomocnictwa nie jest wymagane dochowanie formy. Jednak w przypadku odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę informacja o odwołaniu powinna zostać ujawniona pełnomocnikowi. Jako iż odwołanie stanowi jednostronną czynność prawną, to może nastąpić ze skutkiem natychmiastowym, bez podania przyczyn i to w każdej formie, niezależnie od tej, w jakiej pełnomocnictwo zostało udzielone. Do odwołania może zatem dojść pocztą tradycyjną, elektroniczną, za pomocą wiadomości sms czy nawet ustnie.

Wygaśnięcie prokury w spółce jawnej

Obowiązki po wygaśnięciu pełnomocnictwa

W przypadku, gdy dojdzie do wygaśnięcia pełnomocnictwa z którejkolwiek z wymienionych przyczyn pełnomocnik zobowiązany jest, zgodnie z art. 102 k.c. dokonać zwrotu dokumentu pełnomocnictwa mocodawcy. Dodatkowo pełnomocnik może domagać się wydania poświadczonego odpisu tego dokumentu, jednak wówczas powinno być na nim zaznaczone wygaśnięcie umocowania.

Czynności dokonane po wygaśnięciu pełnomocnictwa

Pełnomocnictwo jest o tyle specyficznym stosunkiem prawnym, iż pomimo jego wygaśnięcia możliwe jest zachowanie skuteczności udzielonego umocowania. Takie rozwiązanie zawarto w art 105 k.c. Przepis ten stanowi, że w razie dokonania określonej czynności prawnej w granicach pierwotnego upoważnienia, ale już po wygaśnięciu pełnomocnictwa, czynność ta pozostaje w mocy, chyba że druga strona wiedziała o wygaśnięciu pełnomocnictwa lub też mogła z łatwością się o tym dowiedzieć. Uregulowanie to ma na celu ochronę zaufania osoby trzeciej do działania pełnomocnika i polega na obciążeniu mocodawcy ryzykiem jakie każdorazowo wiąże się z udzieleniem pełnomocnictwa. Nie ma przy tym  znaczenia fakt, czy pełnomocnik miał świadomość wygaśnięcia udzielonego mu umocowania.

Odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej

Odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej za jej długi ma charakter nieograniczony, solidarny oraz subsydiarny. Co to oznacza w praktyce? Wyjaśniamy poniżej.

Odpowiedzialność nieograniczona

Zgodnie z art. 22 ust. 2 k.s.h. wspólnik odpowiada bez ograniczenia swoim majątkiem za długi spółki. Takie rozwiązanie jest uzasadnione faktem, iż przepisy o spółce jawnej nie gwarantują dostatecznej ochrony funduszu utworzonego z wkładów wspólników oraz mienia nabytego przez spółkę przed niekorzystnymi – z punktu widzenia wierzycieli – działaniami finansowymi. Taką ochronę mógłby zapewnić  chociażby przepis przewidujący obowiązek wniesienia do spółki minimalnego kapitału.

Odpowiedzialność solidarna

Wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki solidarnie wraz z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Istotą tej odpowiedzialności jest to, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Do momentu zupełnego zaspokojenia roszczeń wierzyciela wszyscy dłużnicy poniosą odpowiedzialność solidarną.

Likwidacja spółki jawnej – zakończenie działalności

Odpowiedzialność subsydiarna

Na mocy art. 31 k.s.h. wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Ponadto zasada odpowiedzialności subsydiarnej nie ma zastosowania do zobowiązań powstałych przed wpisem spółki do rejestru, gdyż spółka nowo zawiązana nie posiada jeszcze zdolności prawnej. Za zobowiązania zawiązanej spółki odpowiadają więc solidarnie osoby, które działały w jej imieniu.

Odpowiedzialność umowna

Co ważne, istnieje możliwość by wspólnicy inaczej uregulowali kwestie odpowiedzialności za długi spółki, np. poprzez ograniczenie odpowiedzialności niektórych z nich. Takie postanowienia umowne wywołują skutki tylko w sferze wewnętrznej spółki, a więc nie mają zastosowania w stosunku do osób trzecich. W przypadku, gdy wierzyciel żąda spełnienia zobowiązania od wspólnika umownie zwolnionego od udziału w stratach, wówczas wspólnikowi temu przysługuje prawo regresu.

Szczególne zasady odpowiedzialności wspólników

K.s.h. wprowadza też szczególne zasady dotyczące odpowiedzialności wspólników. Przedstawia je poniższe wyliczenie.

• Odpowiedzialność nowego wspólnika

Zgodnie z art. 32 k.s.h. osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia.

• Odpowiedzialność występującego wspólnika

Wspólnik, który występuje ze spółki w związku z przeniesieniem ogółu swoich praw i obowiązków w spółce na inną osobę, odpowiada solidarnie z tą osobą za długi spółki, z wykluczeniem zobowiązań powstałych po jego odejściu ze spółki.

• Odpowiedzialność przy wniesieniu przedsiębiorstwa

Każdy, kto zawiera umowę spółki jawnej z przedsiębiorcą jednoosobowym, który wniósł do spółki przedsiębiorstwo, odpowiada także za zobowiązania powstałe przy prowadzeniu tego przedsiębiorstwa przed dniem utworzenia spółki.

• Odpowiedzialność po przekształceniu

W sytuacji przekształcenia spółki jawnej w kapitałową jej wspólnicy przez trzy lata od tej chwili ponoszą solidarną odpowiedzialność wraz ze spółką przekształconą za długi spółki jawnej. Podstawą tej odpowiedzialności jest art. 574 k.s.h.

Warto przy tym zaznaczyć, że wystąpienie ze spółki nie zwalnia wspólnika z odpowiedzialności za długi powstałe przed wystąpieniem. Pomimo braku regulacji kodeksowych w tym zakresie, stanowisko takie przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 grudnia 2008r. (sygn.akt III CZP 126/08). Odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej istnieje także wówczas, gdy spółka uległa likwidacji.