Big data w służbie fiskusa: czas na globalny urząd skarbowy?

Kryzys finansowy wstrząsnął światową gospodarką i wywołał falę ekonomicznego nacjonalizmu. Na celowniku rządów znalazły się firmy, które wykorzystują prawne i księgowe mechanizmy, by przenosić zyski do innych krajów i unikać płacenia podatków. Globalne straty wywołane tym procederem mogą sięgać nawet 240 mld dolarów rocznie. Wg raportu Deloitte „Trendy 2017: analiza danych podatkowych”, big data, czyli przetwarzanie i analizowanie dużych ilości danych w czasie rzeczywistym, wyrównuje szanse fiskusa w walce z luką podatkową. Jednocześnie przyspiesza globalny trend ujednolicania sprawozdawczości finansowej i zmienia kształt branży doradztwa podatkowego.

Od ponad dekady międzynarodowe organizacje gospodarcze (OECD, MFW) promują upraszczanie
i ujednolicanie rozliczeń podatkowych. Zwiększa to przejrzystość transakcji, ułatwia firmom prowadzenie dokumentacji finansowej i pomaga optymalizować koszty działalności gospodarczej. Już w 2005 r. OECD zarekomendowała jednolity, międzynarodowy standard rozliczeń podatkowych, tzw. SAF-T (Standard Audit File for Tax). Wiele krajów europejskich wprowadza SAF-T, również Polska zainspirowała się nim , wprowadzając swój model raportowania danych na poziomie transakcyjnym. Od połowy 2016 r. funkcjonuje tzw. Jednolity Plik Kontrolny. Ułatwia on organom analizę sytuacji podatkowej firm, wedle informacji z Ministerstwa Finansów, poprawia także ściągalność VAT. Pierwsze efekty już są – Od początku lipca 2016 r. do kwietnia 2017 r.  urzędy przeprowadziły i zakończyły łącznie 7 530 czynności sprawdzających, a 3 458 czynności pozostaje w toku – podkreśla Ernest Frankowski, Partner w zespole Tax Management Consulting w Deloitte (Deloitte).

W przypadku podatków bezpośrednich, w 2015 r. OECD przygotowała plan walki z nieuczciwym przenoszeniem zysków do innych krajów, by w ten sposób uniknąć bądź obniżyć obciążenia podatkowe (tzw. BEPS – Base Erosion and Profit Shifting). Zakłada on m.in. przekazywanie organom podatkowym danych o transakcjach między powiązanymi podmiotami działającymi w różnych krajach, czyli Country by Country Reporting (CbCR). Dzięki potężnym narzędziom informatycznym, można całościowo analizować przepływy finansowe w firmach, które działają w skali międzynarodowej. W konsekwencji, siły między korporacjami a fiskusem są coraz bardziej wyrównane – mówi Rafał Sadowski, Partner w zespole Cen Transferowych w Deloitte

Zmiany technologiczne i prawne wywołają rewolucję w doradztwie podatkowym. Zacierać się będzie różnica między biurami rachunkowymi, wydawcami publikacji i komentarzy prawnych oraz firmami informatycznymi tworzącymi aplikacje do rozliczania podatków. Doradcy podatkowi wykorzystują nowoczesne oprogramowanie do poszerzania swojej oferty o usługi oparte na analizie danych i wdrożeniach systemów.

Firmy oferujące rozwiązania informatyczne do rozliczania podatków realizują natomiast projekty (np. systemy specjalistycznych wyszukiwarek informacji i komentarzy prawnych), które pozwalają im wchodzić na teren zajęty dotychczas przez wydawców. Z kolei wydawcy i twórcy oprogramowania, dzięki narzędziom teleinformatycznym, rozwijają kompetencje doradcze by wkroczyć na rynek doradztwa podatkowego. Już teraz doradca podatkowy musi być na bieżąco z trendami technologicznymi, które wspomagają zaawansowaną analizę danych i wdrażać je u swoich klientów.  Dzięki temu będzie dla nich wsparciem w konfliktowych kontaktach z fiskusem, a docelowo pomoże takim sytuacjom zapobiegać – mówi Ernest Frankowski (Deloitte)

Kognitywne technologie pomagają specjalistom podatkowym przeszukiwać ogromne ilości aktów prawnych, obszerne orzecznictwo i praktykę organów podatkowych. Pozwalają również pozyskać dane
z umów i innych dokumentów i na tej podstawie poprawnie rozliczać podatki. W najbliższym czasie komputerowa analiza danych podatkowych sprawi, że człowiek będzie coraz częściej zastępowany przez sztuczną inteligencję. Systemy takie będą błyskawicznie przeszukiwać bazy danych podatkowych i prawnych, by udzielać wskazówek i porad dotyczących rozliczeń z fiskusem. Im więcej analizowanych informacji, tym bardziej trafne będą wyniki wyszukiwania. W ten sposób systemy te będą samodzielnie uczyć się, ograniczając tym samym udział człowieka – zauważa Ernest Frankowski (Deloitte)

Rozbudowujące się systemy informatyczne coraz sprawniej „uczą się” komunikować ze sobą. Przez HMCR (brytyjski urząd podatkowy) przechodzi obecnie 2/3 rządowych transakcji (ponad 1,24 mld operacji finansowych). W Estonii można głosować, składać deklaracje podatkowe i uzyskiwać recepty na leki za pośrednictwem jednej strony internetowej. W Ameryce Łacińskiej obowiązują już e-faktury oraz miesięczne e-deklaracje. Indie zreformowały podatek od towarów i usług. Niezależni analitycy porównują dane od przedsiębiorców, a na ich podstawie organy podatkowe tworzą ranking firm pod kątem przestrzegania przepisów podatkowych. Im wyższa pozycja w rankingu tym mniejsze ryzyko kontroli skarbowej.

Nowe źródła informacji w połączeniu z analizą danych podatkowych pozwalają fiskusowi sprawniej ocenić ryzyko i lepiej selekcjonować potencjalne podmioty do kontroli podatkowej. Szybko zmieniające się technologie zmuszają firmy, służby podatkowe i doradców do stawienia czoła nowym wymaganiom. Globalna przebudowa systemu podatkowego będzie charakteryzować się większą przejrzystością, zmianami w systemach podatkowych i bliższą współpracą między organami podatkowymi w ramach inicjatyw OECD, G20, EU i Światowej Organizacji Celnej. Wpłynie to na przeobrażenie kontaktów pomiędzy organami skarbowymi a podatnikami – wskazuje Krzysztof Wilk, Dyrektor w zespole ds. VAT w Deloitte

Dlatego, patrząc globalnie, warto zwrócić uwagę na postęp, jaki dokonał się w niektórych gospodarkach. Wskazuje to bowiem na prawdopodobny kierunek globalnej ewolucji systemów podatkowych w nadchodzących latach.

Opracował MK